Jak rozpoznać i leczyć zaburzenia odżywiania?

Do najczęściej występujących zaburzeń odżywiania należy jadłowstręt psychiczny zwany anoreksją (anorexia nervosa) oraz żarłoczność psychiczna zwana bulimią (bulimia nervosa). Jednakże wiele z osób chorujących na anoreksję ma w wywiadzie epizody bulimii i odwrotnie.

Objawy anoreksji

Anoreksja charakteryzuje się celową utratą masy ciała, a w przypadku dzieci może to być brak naturalnego jej przyrostu. Towarzyszy jej ograniczenie jedzenia, a także inne czynności sprzyjające chudnięciu jak: przeczyszczenia, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków hamujących łaknienie czy prowokowanie wymiotów. Obraz ciała osoby cierpiącej na to zaburzenie jest nieadekwatny do rzeczywistego. Nawet bardzo wychudzona sylwetka jest postrzegana przez jej właścicielkę jako otyła, otłuszczona i gruba. Dodatkowo powoduje to niechęć i wstręt do samej siebie z powodu niesatysfakcjonującego wyglądu. Choroba ta hamuje rozwój fizyczny oraz prowadzi do zaburzeń hormonalnych, powodujących np. zanik miesiączki. W zachowaniu można zaobserwować drażliwość w temacie jedzenia oraz wyglądu lub nadmierną koncentrację na nich, unikanie wspólnych posiłków, ukrywanie lub wyrzucanie niezjedzonego pokarmu, maskowanie szczupłości poprzez dodatkowe warstwy ubrania. Na poziomie cielesnym mogą się pojawić: sucha i łuszcząca się skóra, obecność meszku pokrywającego skórę, wypadanie włosów, szybkie marznięcie, powiększenie ślinianek (u osób wymiotujących).

Objawy bulimii

Charakterystyczne dla bulimii są niekontrolowane napady objadania się oraz towarzyszące im zachowania służące uniknięciu wzrostu masy ciała, jak: wymioty, przeczyszczanie się czy głodówki. Za napad objadania uważa się pochłanianie dużych ilości jedzenia (czasami nawet kilka razy przekraczające odpowiednią dla danej osoby normę) w stosunkowo krótkich odstępach czasu. Skutki tych działań, czyli potencjalne przybieranie masy ciała są powstrzymywane działaniami kompensacyjnymi. Są to wszelkie zachowania, które nie dopuszczają do tycia spowodowanego atakami obżarstwa. Choć najbardziej kojarzone są wymioty, to nie muszą one występować, aby zdiagnozować bulimię. Chory może stosować intensywne ćwiczenia albo głodówki. Objawom towarzyszy także lęk przed otyłością i narzucanie sobie wymagająco niskiej masy ciała, którą ze względu na ataki objadania ciężko jest osiągnąć. Na ciele zauważyć można powiększenie ślinianek (u osób wymiotujących), uszkodzenie grzbietowej powierzchni dłoni z powodu prowokowania wymiotów (tzw. objaw Russella), uszkodzenie zębów, wypadanie włosów. To, co odróżnia bulimię od anoreksji, to ataki objadania się, które dla tego zaburzenia są charakterystyczne.

Kogo najczęściej dotyka anoreksja i bulimia?

Zaburzenia odżywiania pojawiają się zazwyczaj w okresie dojrzewania. Najczęściej dotykają młodych dziewcząt. Dotyczą jednak różnych grup wiekowych, w tym dzieci obu płci. Dodatkowo chłopcy cierpiący na te zaburzenia mogą doświadczać wstydu, związanego z „żeńską” łatką choroby. Spotyka ich nieco częściej bulimia niż anoreksja. Zaburzenia odżywiania mają korzenie historyczne i nie przynależą tylko do naszych czasów. Dotyczą także różnych grup społecznych. Ich przyczyny nie są dokładnie rozpoznane. Wymienia się tu czynniki genetyczne, środowiskowe i kulturowe, a dokładny udział każdego z nich nie jest rozpoznany. Stąd też wyciąganie prostych wniosków o pochodzeniu czy sytuacji rodzinnej chorego na podstawie zaburzenia jest błędem i może prowadzić do stygmatyzacji rodzin, dotkniętych i tak silnym stresem spowodowanym chorobą jej członka.

Jak leczyć zaburzenia odżywiania?

Osoba cierpiąca na zaburzenia odżywiania powinna być zdiagnozowana przez lekarza psychiatrę. W przypadku dzieci i młodzieży najlepiej psychiatrę dziecięcego. Lekarz ten pomoże także w dobraniu odpowiednich sposobów leczenia, które obejmują wiele poziomów - od somatycznego do psychicznego. Może wymagać zaangażowania specjalistów z różnych obszarów jak np. dietetyka, stomatologia, kardiologia czy ginekologia lub włączenia farmakoterapii. Ze względu na złożoną postać, niezmiernie ważna w leczeniu zaburzeń odżywiania jest psychoterapia. Pozwala integrować różne obszary funkcjonowania człowieka, jak: ciało, umysł i emocje oraz wnosić kontekst zarówno indywidualny, jak i rodzinno-społeczny. Wiele metod pracy terapeutycznej pozwala na zajęcie się tym obszarem. Terapia psychodynamiczna próbuje przepracować nieświadome konflikty, leżące u podstaw objawów. Jest bardzo pomocna zwłaszcza w przypadku ciężkich postaci zaburzenia. Podejście poznawczo-behawioralne oferuje konkretne programy odżywiania i redukcji objawów, a także modyfikacji schematów poznawczych, które je powstrzymują. Jeszcze inny model pracy oferuje psychoterapia tańcem i ruchem. Wykorzystuje ona język ciała, pozwala pracować z zachowaniami i stanami wyniesionymi z pierwszych relacji, a także pomaga w odnajdowaniu połączeń między objawami cielesnymi, a tematami psychologicznymi. Terapia ta stwarza szansę przywrócenia intelektualnej, emocjonalnej i somatycznej jedności.

Leczenie zaburzeń odżywiania to proces często wymagający czasu, zaangażowania kilku specjalistów, a także rodziny. Ze względu na wysoką śmiertelność oraz liczne powikłania niezmiernie ważna jest wczesna identyfikacja zaburzeń i interwencja. Dlatego kiedy zauważasz u swojego dziecka objawy anoreksji lub bulimii koniecznie udaj się do specjalisty. Pamiętaj, że jest to zaburzenie, a nie zła intencja. Rozpędzonych mechanizmów chorobowych nie zatrzyma rodzicielska reprymenda. Konieczna jest pomoc psychiatry i psychoterapeuty.

Autor: Kamila Sitkowska - psycholog, psychoterapeutka dziecięca, Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org

Zobacz: Ma 37 lat i waży 18 kilogramów. Jest żywym szkieletem. Przerażające ZDJĘCIA

Przeczytaj też: ANOREKSJA: co to za choroba, jak ją rozpoznać, jak leczyć?